سند جامع توسعه هوافضای کشور

مقدمه
موضوع سند حاضر، توسعه علوم، فناوری­ و صنایع دانش­بنیان بخش هوافضای کشور می­ باشد که شامل کلیه نهادها و عامل هایی است که به نحوی در امر شناسایی و بهره برداری از فضا و هوا جهت کاربردهایی از قبیل فعالیت­های رسانه ای و مخابراتی، تصویربرداری، شناسایی و جابجایی محموله ­ها در هوا و فضا دخیل هستند.
فعالیت­های بخش­ یاد شده حوزه­ های آموزش و پژوهش، اکتساب و توسعه فناوری، فعالیت­های صنعتی و ارائه خدمات را در بر می­ گیرد و از مهم ترین خصوصیات آن­ها این است که به دلیل سرعت بالای تحولات فناورانه و کم بودن فاصله تحقیقات تا پیاده ­سازی صنعتی می ­توان بخش هوافضا را کاملاً دانش ­بنیان دانست.
از منظر اسناد بالادستی نیز این بخش از اهمیت ویژه­ ای برخوردار بوده و در نقشه جامع علمی کشور، هوافضا به عنوان یکی از اهداف بخش نظام علم و فناوری و موارد اولویت­های «الف» فناوری تعیین شده است. همچنین هوافضا نقش مؤثری در توسعه دیگر فناوری های اولویت­دار دارد.
رشد سریع مخابرات ماهواره­ ای، پیش­ بینی چندین برابر شدن بازار درخواست مشاهده زمین تا سال ۲۰۲۰، تخمین بازار بیش از ۳۰۰۰ میلیارد دلاری هواپیماهای تجاری در بیست سال آینده و حجم عظیم و رو به رشد خدمات هوانوردی که حاکی از رشد قریب به ۵۰ درصدی صنعت هوایی از حیث نسبت درآمد در کیلومتر، در فاصله سال­های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ بوده­است، مؤید اهمیت اقتصادی موضوع می ­باشد. علاوه بر آن، دانش­ بنیان بودن بخش بزرگی از فعالیت­های این بخش و ارزیابی بازار کار حدود یک میلیون نفری آن در منطقه در سال ۲۰۰۹، اهمیت اقتصادی آن را مضاعف نموده ­ است.
نقش این بخش در ارتقای اقتدار و امنیت ملی، پیشرانی علم و فناوری در دیگر زمینه­ ها و منافع حاصل از سرریز فناوری­های توسعه ­یافته یا بومی ­سازی شده به دیگر بخش­ها نیز از جمله دیگر عواملی هستند که هوافضا را، در سطح جهانی، به یک بخش راهبردی تبدیل کرده است.
علاوه بر آن در کشور ما، دستاوردهای اخیر به ویژه طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره­ ها و طراحی و ساخت انواع هواپیماها و دیگر هواگردها سبب افزایش عزت و خودباوری ملی شده و تراز جمهوری اسلامی ایران را در چشم ناظران جهانی ارتقا بخشیده ­ است.
برخی ویژگی ها، ظرفیت ها و توانمندی های خاص جمهوری اسلامی ایران، همچون سرزمین پهناور و موقعیت ممتاز ژئوپولیتیک، تجربه کسب توانمندی در ساخت، پرتاب و قراردادن ماهواره، فضاپیما و سایر اجسام پرنده در فضا و بهره­ برداری از آن­ها، سابقه طولانی در فعالیت­های هوایی و هوانوردی و وجود زیر­ساخت­های مناسب فرودگاهی، تجهیزات ناوبری و تعمیرات و نگهداری، صنعت ساخت انواع اجسام پرنده، دانشگاه­ها و پژوهشگاه­های کلاس جهانی، نیروی انسانی مستعد، نخبه و متخصص، ضرورت توجه ویژه به این بخش را نمایان می­سازد.
وجود این ظرفیت ها و توانمندی ها در کنار فرصت های پیش­رو، نوید موفقیت هایی بزرگ را در آینده ای نه چندان دور می دهد؛ موفقیت هایی که در صورت وجود برنامه ای جامع و تلاش مستمر و همدلانه بازیگران بخش هوافضا، دور از دسترس نخواهد بود.

فصل ۱: تعاریف اختصاصی
سند: سند جامع توسعه هوافضای کشور (سند حاضر)
بخش هوافضا: کلیه نهادها و عامل­ های دخیل در امر بهره­ برداری از فضا و هوا و توسعه علوم و فناوری های مربوطه، جهت کاربردهای مخابراتی، شناسایی و جابجایی
منطقه هوایی: ناحیه اطراف کره زمین تا ارتفاع تعیین شده توسط کنوانسیون­ های بین­ المللی
منطقه فضایی: فضای با فاصله بیش از مقدار تعیین شده توسط کنوانسیون­ های بین­ المللی از سطح کره زمین
حوزه هوایی و هوانوردی: کلیه عملیات و خدمات مؤثر بر تولید، آماده ­ سازی، به­ روز­رسانی و به کارگیری عملیات پرواز، ایمنی و خدماتی سامانه های پرنده از قبیل هواپیماها، بالگردها و پهپادها در منطقه هوایی
حوزه فضایی: کلیه خدمات و محصولات فضاپایه یا زمین پایه مرتبط با کاربری یا اکتشافات فضایی اعم از مخابرات، مشاهده زمین، سنجش از دور، ناوبری و موقعیت یابی، امنیت فضایی، زیست فضایی و علوم و اکتشافات فضایی

فصل ۲: چشم انداز
با ایمان به یاری پروردگار آسمان ها و زمین و تکیه و توکل بر او، در افق ۱۴۰۴، بخش هوافضای جمهوری اسلامی ایران با توسعه علم و فناوری و انتشار آن، قطبی خواهد بود:

1. اقتداربخش و مؤثر در امنیت ملی؛
2. کارا و قابل اتکا در تأمین نیازهای راهبردی و جاری جامعه ایرانی و جهان؛
3. متناسب با فرهنگ و ارزش های اسلامی ـ ایرانی؛
4. توانمند در ثروت آفرینی، طراحی، توسعه و تولید محصولات و ارائه خدمات هوافضایی؛
5. الهام بخش و افتخار آفرین در گسترش مرزهای دانش و توسعه فناوری هوافضا؛
6. پیشران دیگر حوزه ­ های علم، فناوری، صنعت و خدمات؛
7. دانش­ بنیان و توانمند در به­ کارگیری آخرین یافته­ های علمی، پژوهشی و فناوری.

فصل ۳: ارزش­های بنیادین
ارزش­های بنیادین مذکور در نقشه جامع علمی کشور به عنوان ارزش­های بنیادین تمام بخش های علم، فناوری و نوآوری، بر این سند نیز حاکم می ­باشند. در این راستا موارد زیر به عنوان ارزش­های بنیادین بخش هوافضای کشور مقرر می­ گردد:

1. عدالت محوری در توسعه بخش هوافضا و برخورداری از دستاوردهای آن؛
2. تقویت و پرورش استعداد، خلاقیت، نوآوری، خطر پذیری، شجاعت و ایثارگری؛
3. توجه به اصل عقلانیت در مدیریت کلان حوزه و تکریم علم و عالم و احترام حقوقی و اخلاقی به آفرینش­ های فکری ـ علمی و بهره­ گیری از آن ها در چارچوب نظام ارزشی اسلام و استقرار توحید و عدالت؛
4. علم و فناوری کمال­ آفرین، توانمندساز، ثروت­ آفرین و هماهنگ با محیط زیست و سلامت معنوی و جسمی و روانی آحاد جامعه؛
5. الهام بخش بودن در تعاملات با محیط جهانی و فرآیندهای توسعه علم و فناوری در جهان؛
6. اخلاق ­ محوری، تقدم مصالح عمومی بر منافع فردی و گروهی، تقویت روحیه تعاون و مشارکت و مسئولیت پذیری آحاد علمی و نهاد­های مرتبط با آن؛
7. سرمایه مشترک بشری دانستن کلیه منابع فضایی، اعم از اجرام آسمانی و مدارها و بهره برداری از آن­ها تحت نظام حقوقی عادلانه.

فصل ۴: سیاست­های کلان

1. تأکید بر تولید علم بومی و توسعه علوم مربوط و نظریه­ پردازی در عرصه تولید فلسفه ­های مضاف مرتبط با بخش هوافضا با تکیه بر مبانی معرفتی اسلامی؛
2. استفاده حداکثری از توان داخلی و فعال­ سازی ظرفیت­ها؛
3. مسئولیت پذیری در حفظ و ارتقای محیط زیست؛
4. ایجاد فرصت عادلانه برای مشارکت افراد، شرکت­ها و نهادها در توسعه بخش؛
5. مدیریت ساماندهی شده تأثیرات و تبعات فرهنگی طرح­ های توسعه­ ای هوافضای کشور و تهیه پیوست­های فرهنگی برای آن­ها؛
6. رعایت چارچوب­ های دیپلماسی فناوری ملی در فعالیت­ها و مشارکت­ های بین المللی بخش هوافضا؛
7. بهره­برداری از سرریز فناوری هوافضا در سایر بخش­ها؛
8. ایجاد مشارکت حداکثری در تمام فعالین و نهادهای مؤثر؛
9. اولویت­دهی به بخش­های غیردولتی در اجرا با تأکید بر حفظ نقش سیاست­ گذاری و نظارتی دولت؛
10. رعایت اصول پدافند غیرعامل و صیانت از فناوری در توسعه بخش؛
11. شفافیت وظایف و تمایز متولیان عرصه­ های سیاست­گذاری و نظارت از اجرا؛
12. تمرکز در سیاست­گذاری و نظارت کلان؛
13. اهتمام به ارتقای مدیریت سیستمی و انباشت دانش در دستگاه­ها؛
14. اولویت­دهی به ارتقای سرمایه انسانی و جذب نخبگان به عنوان اصلی­ ترین عامل در توسعه فناوری؛
15. اولویت­دهی به راهکارهای میان بر و بدیع و توسعه قابلیت­ ها و شایستگی­ های محوری؛
16. توأمانی ایجاد زمینه برای فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی در این بخش با حفظ امنیت پایدار جمهوری اسلامی ایران.

فصل۵: اهداف و راهبردهای کلان نظر به تفاوت­های موجود در سه حوزه راهبردی فضایی، هوایی و هوانوردی و دفاعی هوافضا، اهداف و راهبردهای کلان این حوزه­ های راهبردی در افق چشم­ انداز به صورت مجزا و به تفکیک به شرح ذیل ارائه می­ گردد:

۵ ـ۱. حوزه فضایی
۵ ـ۱ـ الف ) اهداف کلان حوزه فضایی

1. شناخت عظمت و نظم حاکم بر جهان و آسمان ها و پی بردن به حکمت و قدرت خالق جهانیان از طریق گسترش علوم و فناوری­ها و اکتشافات فضایی؛
2. دستیابی به جایگاه اول منطقه در تسخیر فضا و تسلط بر آن از طریق علوم و فناوری های مربوطه با استفاده از توانمندی­های دانشگاه­ها و مراکز علمی و پژوهشی کشور؛
3. انجام مأموریت های فضایی سرنشین ­ دار و قراردادن انسان در مدار با اولویت علوم، فناوری ها و صنایع داخل و با مشارکت جهان اسلام و همکاری­ های بین­ المللی؛
4. طراحی، ساخت، پرتاب و بهره­ برداری از ماهواره­ در مدار زمین­ آهنگ و دیگر ماهواره­ ها با کاربردهای ارتباطات، سنجش از دور با اولویت فناوری و صنایع داخل و با مشارکت جهان اسلام و همکاری­ های بین­ المللی؛
5. دستیابی به خدمات و زیرساخت­های ارتباطات فضا پایه در جهت تأمین نیازمندی­ های کشوری و منطقه ­ای و جهانی، عمومی و تجاری و سازگار با بستر مخابراتی زمین پایه؛
6. دستیابی به فناوری­ لازم برای پاسخگویی به خدمات مورد نیاز سنجش از دور و مشاهده زمین با دقت زیر ۱۰ متر؛
7. همکاری در راستای موقعیت ­یابی، ناوبری و زمان سنجی در سطح ملی و منطقه­ ای مطابق با کیفیت جهانی و رقابت­ پذیر.

۵ ـ۱ـ ب) راهبردهای کلان حوزه فضایی

1. تمرکز در سیاست­گذاری، راهبری، هماهنگی و انباشت دانش و در اجرای برنامه­ های کلان فضایی کشور با استفاده حداکثری از توان کلیه نهادها و مؤسسات دولتی و غیر دولتی؛
2. حمایت از خصوصی­ سازی و فراهم نمودن بستر لازم برای ایجاد صنایع دانش­بنیان در حوزه فضایی؛
3. حمایت هدفمند از فعالیت های آموزشی و پژوهشی و قطب­های علمی مورد نیاز برنامه­ های فضایی؛
4. توسعه هوشمند و فعال همکاری­ ها و تعاملات بین­ المللی به منظور پیشبرد برنامه­ های فضایی با حفظ و حراست از دارایی­ های فضایی جمهوری اسلامی ایران؛
5. استفاده از دستاوردهای فضایی در شناخت کیهان و توسعه اخترفیزیک و نجوم و بازخوانی ذخایر اسلامی در این عرصه و بررسی تناسب آن ها با علوم جدید؛
6. حمایت از پژوهش های بنیادین با تکیه بر مبانی معرفتی اسلامی به منظور تولید، توسعه و تقویت علوم پایه مرتبط با فضا؛
7. طراحی، ساخت و پرتاب سامانه­ های حامل ماهواره­ های مورد نیاز از جمله ماهواره­ های دارای کپسول زیستی و ماهواره­ه ای زمین­ آهنگ؛
8. ترویج و اشاعه علوم، فناوری­ ها و دستاورد­های فضایی در اقشار مختلف جامعه به ویژه نوجوانان و نخبگان.